Rudowski Jan (1891–1945), ziemianin, działacz gospodarczy, poseł na Sejm RP, senator. Ur. 17 VII w Kłuśnie w pow. rypińskim w rodzinie ziemiańskiej, był synem Edwarda i Ludwiki z Rościszewskich.
R. ukończył gimnazjum oo. Jezuitów w Chyrowie (1910) i Akademię Rolniczą w Berlinie (1914). Odbył następnie praktykę rolną w przodujących majątkach. Od r. 1918 gospodarował w folwarku Półwiesk (w pow. rypińskim), który otrzymał w wyniku działów rodzinnych. Brał udział w r. 1920 jako ochotnik w wojnie polsko-sowieckiej w 201. szwadronie 1. p. szwoleżerów, 17 VIII został ranny w szarży pod Ćwiklinem. W niedługim czasie po objęciu majątku odbudował Półwiesk ze zniszczeń wojennych. Postawił odpowiednie budynki gospodarcze i wzniósł stylowy dworek oraz szkołę. Pierwszy w powiecie zastosował ciągnik do uprawy roli.
W początkach lat dwudziestych zorganizował rypińskie Okręgowe Tow. Rolnicze (OTR) i był w l. 1925–9 jego prezesem. Jednocześnie zaangażował się w działalność samorządową. Dzięki jego inicjatywie w okresie wyborów samorządowych w r. 1924 w każdej gminie pow. rypińskiego powstał komitet wyborczy (co kontynuowano przy następnych wyborach), on sam zaś był od t. r. wybierany na członka rady gminnej i powiatowej we wszystkich kolejnych wyborach. Szczególnie duże zasługi położył R. dla rozwoju spółdzielczości mleczarskiej w pow. rypińskim. Z jego inicjatywy i przy jego współudziale utworzono 31 I 1926 Zrzeszenie Spółdzielni Mleczarskich Pow. Rypińskiego «ROTR». Prezesem jego był R. od początku do r. 1939. To bardzo dobrze zorganizowane stowarzyszenie objęło z czasem nie tylko cały pow. rypiński, ale i część sąsiedniego pow. wąbrzeskiego, zapewniło rolnikom zbyt mleka, a jego produkty weszły nawet na rynek angielski. Przyczynił się R. również do zbudowania w Rypinie rolniczego młyna spółdzielczego, a w r. 1938 do przekształcenia lokalnego Syndykatu Rolniczego w Powiatową Spółdzielnię Rolniczo-Handlową w Rypinie. Po paru latach działalności w OTR w Rypinie znalazł się R. we władzach Centralnego Tow. Rolniczego (CTR) w Warszawie, zostając 27 XII 1927 członkiem prezydium CTR. W r. n. wybrano go też na prezesa Rady Nadzorczej Związku Spółdzielni Mleczarskich i Jajczarskich w Warszawie (pełnił tę funkcję do r. 1939). Zarówno w Związku jak i w CTR gorąco orędował za połączeniem się różnych organizacji rolniczych działających w kraju (co było też popierane przez władze). W październiku 1928 wszedł jako jeden z przedstawicieli CTR do Komisji Unifikacyjnej Organizacji Rolniczych, a 15 XI t. r. na konferencji ekonomicznej u prezydenta Ignacego Mościckiego przedstawił swoje postulaty w referacie pt. Organizacje rolnicze („Gaz. Roln.” 1928 nr 50). Na posiedzeniu Rady Głównej CTR, 6 IV 1929, na którym omawiał sprawę pierwszego etapu unifikacji w postaci połączenia CTR i Centralnego Związku Kółek Rolniczych (CZKR), wybrano go do prezydium przyszłej organizacji. Po zjednoczeniu CTR i CZKR w Centralne Tow. Organizacji i Kółek Rolniczych (CTOiKR) został R. 2 VI 1929 wybrany na jednego z dwóch wiceprezesów. Dn. 25 III 1930 obrany – po ustąpieniu Kazimierza Fudakowskiego – prezesem, pozostał na tym stanowisku do 28 IV 1931. Od tego dnia był do 31 III 1932 członkiem zarządu CTOiKR, natomiast w Radzie Głównej CTOiKR zasiadał do r. 1939.
W listopadzie 1930 został R. wybrany do Sejmu RP z listy państwowej nr 1 Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem i równocześnie w okręgu wyborczym nr 9 (Płock); przyjął mandat w okręgu płockim. Orzeczeniem z 9 V 1931 Sąd Najwyższy unieważnił wybory w okręgu nr 9, wskutek czego 5 posłów, w tym R., utraciło mandaty; 25 VI t. r. w wyborach uzupełniających w tym okręgu R-ego ponownie wybrano na posła. W Sejmie był przewodniczącym Komisji Rolnej, członkiem Komisji Budżetowej i Komisji Komunikacyjnej. W ciągu kadencji 1930–5 przemawiał na początku każdego roku podczas dyskusji nad preliminarzem budżetowym, upominał się niejednokrotnie o uwzględnienie w budżecie potrzeb lotnictwa komunikacyjnego i sportowego, podkreślając ich znaczenie pomocnicze dla lotnictwa wojskowego. W r. 1935 został R. senatorem, mianowany przez Prezydenta RP. W Senacie był członkiem Komisji Budżetowej i Komisji Prawniczej. Jako sprawozdawca tych komisji kilkakrotnie przedstawiał projekty ustaw. Zabierał też głos w sprawie rolnictwa, postulując zjednoczenie wysiłków ziemiaństwa dla podniesienia poziomu gospodarczego i kulturalnego wsi, w obronie wychowania religijnego w szkołach, w sprawach przemysłu lotniczego i organizacji władz lotnictwa cywilnego.
Pasją życiową R-ego było lotnictwo sportowe, którym zresztą zainteresował się przypadkowo i dość późno. W r. 1931 uzyskał dyplom pilota sportowego i kupił awionetkę, którą podróżował między Półwieskiem a Warszawą. Był od 29 V 1934 do 17 II 1935 prezesem Aeroklubu Warszawskiego. Wchodził też w skład komitetu redakcyjnego „Polski Skrzydlatej”.
Po zakończeniu IV kadencji parlamentu (1938) był R. czynny głównie w spółdzielczości i w Akcji Katolickiej (w której działał i przedtem, od 31 VII 1937 jako prezes Katolickiego Stowarzyszenia Mężów Diecezji Płockiej); ogłosił broszurę Przewodnie myśli Akcji Katolickiej (Płock 1939).
Wkrótce po wybuchu wojny w r. 1939 został R. przez Niemców wysiedlony z Półwieska i zatrudniony w Łubkach w pow. rypińskim jako rządca. Jednocześnie R. (rotmistrz rezerwy) działał pod pseud. Czarny w południowo-wschodnich powiatach Okręgu Pomorskiego Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej (ZWZ-AK). Aresztowany w r. 1943 przez Niemców, został osadzony w obozie koncentracyjnym w Stutthofie (nr obozowy 23 747). Przetrwał tam do ewakuacji obozu zimą 1945. Zginął 2 II 1945 koło wsi Sierakowo pod Lęborkiem podczas marszu ewakuacyjnego. Pogrzebany został przez tutejszego sołtysa (w przydrożnym rowie); po zakończeniu wojny córka R-ego, Zofia, pochowała ojca na cmentarzu w Sierakowie. R. był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1927), Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta (1930) i komandorią papieskiego Orderu Św. Sylwestra (1938).
W małżeństwie ze Stanisławą Marią z Pogorzelskich (1888–1971), która założyła i prowadziła ochronkę w Tomkowie (w pow. rypińskim), majątku teścia, miał R. trzy córki: Hannę (ur. 1918), zamężną Melin, absolwentkę SGGW, zamieszkałą w Kętrzynie, Zofię (ur. 1920), zamężną Chmielewską, w czasie wojny łączniczkę (pseud. Iza) Sekcji Zachodniej Dep. Informacji i Prasy Delegatury Rządu, więźniarkę obozu koncentracyjnego w Ravensbrück, i Marię Magdalenę (1923–1958), zamężną Pisarek, malarkę, w czasie wojny łączniczkę AK (pseud. Basia), ciężko ranną w powstaniu warszawskim.
Peretiatkowicz, Współcz. Enc. Życia Polit. (fot. na s. 151); Album-Skorowidz Senatu i Sejmu 1935–40, s. 197, 235 (fot.); Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Zieleniewski, Sejm i Senat 1935–40, s. 446 (fot.), 457; Skład osobowy Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej w dniu 1 marca 1931 r., W. 1931 s. 32, 43, 50; toż, w dniu 25 stycznia 1935 r., W. 1935 s. 18, 24, 30, 39; – Ciechanowski K., Ruch oporu na Pomorzu Gdańskim 1939–1945, W. 1972 (tu pseud. konspiracyjny R-ego «Czarny» przypisany innej osobie); Dunin-Wasowicz K., Obóz koncentracyjny Stutthof, Gd. 1970; Dziesięciolecie Polski Odrodzonej (fot.); Hajkowski F., Spółdzielczość mleczarska w powiecie rypińskim, W. 1929 s. 21, 27, 31, 35; Skirmunt R., Grenada, „Słowo” 1930 nr 91 (przedruk „Gaz. Roln.” 1930 nr 19); Stroński S., Czyżby rozczarowanie? Wieści z połączonego C.T.O. i K.R., „Kur. Warsz.” 1930 nr z 27 IV (przedruk „Gaz. Roln.” 1930 nr 18); – Domańska R., Pawiak. Więzienie. Gestapo. Kronika 1939–1944, W. 1978 (dotyczy córki Zofii); „Monitor Pol.” 1930 nr 241 s. 1, nr 272 s. 1, nr 280 s. 2, 1931 nr 227 s. 2; Rychter W., Skrzydlate wspomnienia, W. 1980 s. 157 (fot. lądowiska w Półwiesku), 249 (fot. zbior.), 256, 258 (fot.), 328; Sprawozdanie Centralnego Towarzystwa Organizacji i Kółek Rolniczych w Warszawie za 1934/30 rok – za 1937/38 rok, W. 1935–8; Spraw. stenogr. Sejmu 1930 z 9 XII, 1931 z 6 II, 1 X, 18 XII, 1932 z 9 II, 13 II, 1933 z 8 II, 1934 z 8 II, 1935 z 7 II; Spraw. stenogr. Senatu 1936 z 26 III, 1937 z 10 III, 12 III, 22 III, 29 VII, 1938 z 10 III, 12 III; – „Gaz. Roln.” 1928 s. 70, 243–5, 494, 561–2, 710–12, 771–2, 955, 980, 982, 1270, 1343, 1486, 1503–5, 1528–30, 1680, 1709, 1758–66, 1929 s. 158, 257, 325–6, 440, 508, 607–12, 813, 912, 961,1021, 1273, 1651–2, 1930 s. 574, 728–31, 775–6, 1512, 1931 s. 41–2, 817, 927; „Gaz. Warsz.” 1930 nr 330 s. 3; „Przew. Gospodarski” R. 1930 s. 478, 679, 710, 1257–61, 1290–91, R. 1931 s. 68–9, 497–8, 563, 631, R. 1932 s. 864, R. 1933 s. 611; – Mater. Red. PSB: Życiorys w oprac. Bogdana Chełmickiego (współpracownika R-ego w przedwojennych organizacjach rolniczych i spółdzielczych); – Informacje córki, Zofii Chmielewskiej z W.
Alina Szklarska-Lohmanowa